Ewolucja pojęcia i samego systemu bezpieczeństwa w ochronie i zabezpieczeniu obiektów infrastruktury krytycznej

Rosnąca liczba zagrożeń, zarówno fizycznych, jak i cyfrowych powoduje, że ochrona infrastruktury krytycznej nabiera kluczowego znaczenia. Ewolucja systemów bezpieczeństwa –  od prostych rozwiązań opartych na pracy oraz percepcji ludzkiej po zaawansowane technologie, odzwierciedla postęp technologiczny oraz dynamiczne zmiany w wymaganiach bezpieczeństwa obiektów IK. Czym właściwie jest infrastruktura krytyczna? Jakie zmiany przeszły systemy bezpieczeństwa na przestrzeni lat i jakie wyzwania stoją przed nimi w przyszłości?

Co to jest infrastruktura krytyczna i dlaczego tak ją nazywamy?

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa na swoich stronach wyjaśnia, że infrastruktura krytyczna to systemy fizyczne oraz cyfrowe (takie jak obiekty, urządzenia czy instalacje), które są kluczowe dla podstawowego funkcjonowania państwa i gospodarki. To strategiczny zasób narodowy, który zapewnia nieprzerwane funkcjonowanie kluczowych systemów państwowych, takich jak energetyka, telekomunikacja, transport czy administracja. Jej unikalne cechy to wysoka złożoność, współzależność systemów oraz zdolność do szybkiej reakcji i odbudowy w sytuacjach kryzysowych. Stanowi fundament bezpieczeństwa i rozwoju społeczno-gospodarczego, gwarantując stabilność funkcjonowania państwa oraz podstawowych usług publicznych.

Definicja podmiotu krytycznego, podana w projekcie Ustawy o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym mówi, że oznacza to „operatora IK ujętego w wykazie podmiotów krytycznych, realizującego usługę kluczową, prowadzącego działalność w sektorze lub podsektorze wymienionym w załączniku do ustawy i prowadzącego działalność na terytorium RP lub na obszarach morskich RP, o których mowa w ustawie z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich RP i administracji morskiej (Dz. U. z 2023 r. poz. 960, 1688, 2029 oraz z 2024 r. poz. 731 i 834)”.

Jednak nie każdy obiekt strategiczny kwalifikuje się do tej kategorii. O przynależności do infrastruktury krytycznej, a tym samym do systemu zarządzania kryzysowego decydują szczegółowe wytyczne, określone w niejawnej części Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej.

Infrastruktura krytyczna obejmuje systemy (za RCB) między innymi takie jak: zaopatrzenie w energię, surowce energetyczne i paliwa, łączność, sieci teleinformatyczne, zaopatrzenie w żywność i w wodę i szereg innych, wymienionych w NPOIK.

Incydenty i ataki na infrastrukturę krytyczną na świecie

Zatrzymanie sieci kolejowej w Niemczech (2022)

Sabotaż infrastruktury kolejowej w Niemczech doprowadził do paraliżu ruchu pociągów na północy kraju. Atak polegał na fizycznym uszkodzeniu kabli odpowiedzialnych za komunikację i zarządzanie ruchem kolejowym.

Atak na sieć energetyczną w Ukrainie (2015, 2016)

W grudniu 2015 roku hakerzy przeprowadzili cyberatak na ukraińską sieć energetyczną, powodując przerwy w dostawie prądu dla około 230 tysięcy ludzi. W kolejnym roku doszło do podobnego ataku na system SCADA, co sparaliżowało część infrastruktury energetycznej w Kijowie. Atak ten przypisano grupie hakerów związanych z Rosją.

Incydenty i ataki na infrastrukturę krytyczną w Polsce

Atak na polską sieć kolejową (sierpień 2023, północno-zachodnia Polska)

W sierpniu 2023 roku polska sieć kolejowa padła ofiarą cyberataku, w którym hakerzy zakłócili działanie systemu poprzez transmisję sygnału radiowego. W wyniku tego zdarzenia około 20 pociągów musiało zostać awaryjnie zatrzymanych, co uwidoczniło słabe zabezpieczenia komunikacji radiowej wykorzystywanej przez polskie koleje.

Cyberatak na infrastrukturę krytyczną Polski (marzec 2024)

W marcu 2024 roku polskie służby cyberbezpieczeństwa zneutralizowały skoordynowany cyberatak na kluczową infrastrukturę krytyczną kraju. Atak, przypisywany grupom hakerskim powiązanym z Rosją, miał na celu zakłócenie funkcjonowania Polski jako strategicznego węzła transportowego wspierającego Ukrainę. W odpowiedzi na to zagrożenie rząd ogłosił inwestycję ponad 3 miliardów złotych w program „Cybertarcza”, który ma na celu wzmocnienie obrony cybernetycznej kraju.

Systemy bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej – jak zmieniały się przez lata?

W miarę rozwoju technologii i pojawiania się nowych zagrożeń, systemy bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej przeszły szereg istotnych zmian. W początkowym okresie skupiano się głównie na fizycznej ochronie obiektów, ale wraz z postępem technologicznym wprowadzano coraz bardziej zaawansowane rozwiązania, które dziś obejmują zarówno środki prewencyjne, jak i reakcję na potencjalne incydenty, ponieważ główne zagrożenia dla infrastruktury krytycznej dziś to cyberataki oraz działania wywiadowcze, które mogą skutkować poważnymi zakłóceniami w funkcjonowaniu kluczowych systemów informatycznych. 

Eksperci ds. cyberbezpieczeństwa podkreślają, że zagrożenia w cyfrowym świecie stają się coraz bardziej skomplikowane i dynamiczne. Dodatkowe ryzyka obejmują terroryzm, sabotaż oraz działania hybrydowe, wymagające szczegółowej analizy potencjalnych scenariuszy destabilizacji. Oczywiście, nie można również pominąć zagrożeń naturalnych, takich jak ekstremalne warunki pogodowe czy klęski żywiołowe, które mogą zakłócić działanie strategicznych systemów. Dlatego efektywne przeciwdziałanie wymaga regularnej oceny i doskonalenia metod identyfikacji oraz ochrony infrastruktury.

Ewolucja ochrony obiektów strategicznych: od strażników do zaawansowanych technologii

Historyczne podejście do ochrony obiektów strategicznych

Na początku ochrona infrastruktury krytycznej opierała się na prostych, manualnych metodach. Strażnicy pilnujący dostępu, wysokie ogrodzenia oraz podstawowe systemy ostrzegające (pierwotnie – psy) stanowiły fundament zabezpieczeń. W tamtych czasach największym zagrożeniem były próby fizycznego wtargnięcia na teren obiektów, co oznaczało, że ochrona musiała być skoncentrowana na obecności ludzi i mechanicznych barierach. Przykładem mogą być lotniska, gdzie przez dekady stosowano głównie patrole oraz kontrolę fizyczną pasażerów i bagażu. Takie podejście, choć skuteczne w swoich czasach, było ograniczone pod względem możliwości reagowania na bardziej złożone zagrożenia, takie jak sabotaż czy ataki zdalne.

Dziś, obok wdrażania środków ochrony fizycznej, kluczowym elementem strategii ochrony infrastruktury krytycznej jest także cyberbezpieczeństwo. Ochrona fizyczna polega na zastosowaniu zabezpieczeń budynków, monitoringu oraz systemów kontroli dostępu, które mają za zadanie chronić infrastrukturę przed nieuprawnionym dostępem i ewentualnymi atakami. Z kolei cyberbezpieczeństwo odgrywa kluczową rolę w ochronie infrastruktury krytycznej, ponieważ funkcjonowanie wielu systemów i zasobów opiera się na technologiach informacyjno-komunikacyjnych (ICT).

Wpływ technologii na rozwój systemów bezpieczeństwa

Rewolucja technologiczna zmieniła oblicze ochrony infrastruktury krytycznej. W latach 70. XX wieku wprowadzono kamery monitoringu (CCTV), które umożliwiły stałe i zdalne śledzenie terenu. To rozwiązanie pozwoliło na znaczne ograniczenie liczby strażników fizycznych, jednocześnie zwiększając skuteczność nadzoru.

W latach 90. zaczęto stosować systemy biometryczne, takie jak czytniki odcisków palców czy skanery tęczówki oka. Te technologie znacząco podniosły poziom zabezpieczeń, eliminując ryzyko związane z kradzieżą lub podrabianiem identyfikatorów. Obecnie stosuje się jeszcze bardziej zaawansowane narzędzia, integrujące różne elementy bezpieczeństwa w jeden spójny system.

Nowoczesne systemy ochrony obejmują:

• monitoring wizyjny w czasie rzeczywistym – z użyciem kamer wysokiej rozdzielczości oraz zaawansowanej analizy obrazu, umożliwiającej wykrywanie nietypowych zachowań.
• sztuczną inteligencję (AI) – wykorzystywaną do przewidywania potencjalnych zagrożeń oraz automatyzacji reakcji na incydenty.
• Internet rzeczy (IoT) – pozwalający na połączenie wielu urządzeń w jeden ekosystem, co umożliwia kompleksowe monitorowanie i sterowanie systemami bezpieczeństwa.

Infrastruktura krytyczna a przyszłość systemów bezpieczeństwa

Wprowadzenie zaawansowanych technologii, takich jak drony, czujniki akustyczne czy systemy oparte na uczeniu maszynowym, znacząco zmienia sposób monitorowania i ochrony obiektów strategicznych. Monitoring dronowy umożliwia szybkie i skuteczne patrolowanie dużych lub trudno dostępnych terenów, co jest szczególnie przydatne w przypadku infrastruktury rozproszonej, takiej jak linie energetyczne czy rurociągi. Zintegrowane systemy zarządzania kryzysowego pozwalają na koordynację działań służb w czasie rzeczywistym, co skraca czas reakcji na incydenty. Systemy predykcyjne wykorzystują zaawansowaną analizę danych historycznych i bieżących do identyfikacji potencjalnych zagrożeń.

Wyzwania przyszłości

Mimo dynamicznego rozwoju technologii, infrastruktura krytyczna wciąż stoi przed wieloma wyzwaniami, a podstawą dla zapewnienia ciągłości funkcjonowania państwa oraz ochrony infrastruktury krytycznej jest skuteczność narodowego systemu cyberbezpieczeństwa. Jednym z największych wyzwań jest przecież rosnące zagrożenie ze strony cyberataków, a w miarę jak systemy bezpieczeństwa stają się coraz bardziej zintegrowane i zależne od technologii cyfrowych, ich podatność na ataki hakerskie wzrasta. 

Kolejnym wyzwaniem jest integracja nowych technologii, takich jak sieci 5G, sztuczna inteligencja czy blockchain, które mogą zwiększyć zarówno bezpieczeństwo, jak i efektywność zarządzania infrastrukturą – rozwój tych innowacji stwarza zarówno nowe możliwości, jak i zagrożenia. Dlatego szalenie istotnym wyzwaniem wydaje się być również inwestowanie w badania nad bezpieczeństwem technologii oraz opracowanie standardów chroniących infrastrukturę krytyczną przed atakami już znanymi, a także atakami o nowym podłożu. Nie można również pominąć kwestii kosztów wdrażania innowacji, ponieważ zaawansowane technologie często wiążą się z wysokimi nakładami finansowymi, co może stanowić barierę dla wielu podmiotów odpowiedzialnych za ochronę obiektów strategicznych.

Podsumowanie

Ewolucja systemów bezpieczeństwa infrastruktury krytycznej jest nieodłącznie związana z postępem technologicznym oraz zmieniającymi się potrzebami w zakresie ochrony obiektów strategicznych. Od tradycyjnych metod fizycznej ochrony po zintegrowane systemy wykorzystujące sztuczną inteligencję i IoT – postęp w tej dziedzinie umożliwia skuteczniejszą reakcję na zagrożenia. Jednocześnie przyszłość tych systemów będzie zależała od zdolności do adaptacji wobec nowych wyzwań, takich jak cyberzagrożenia czy dynamiczny rozwój infrastruktury.