Kontrole trzeźwości w pracy: co wolno pracodawcy i czy pracownik ochrony może badać alkomatem?
Bezpieczeństwo ludzi i ochrony mienia to obowiązki pracodawcy. Od 21 lutego 2023 r. możesz wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników – także prewencyjnie – oraz kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu, o ile zrobisz to zgodnie z Kodeksem pracy i przepisami wykonawczymi. Poniżej znajdziesz praktyczne wyjaśnienia: kiedy i jak prowadzić kontrole trzeźwości, jak informować załogę, jak długo przechowywać wyniki w aktach osobowych pracownika i kto może przeprowadzić badanie alkomatem.
Kiedy można wprowadzić kontrolę trzeźwości?
Pracodawca może wprowadzić kontrolę trzeźwości pracowników w celu zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników i innych osób, a także ochrony mienia pracodawcy. Zasady muszą być ujęte w układzie zbiorowym pracy, regulaminie pracy lub – gdy nie stosujesz tych dokumentów – w obwieszczeniu. Trzeba też poinformować pracowników co najmniej 2 tygodnie przed startem kontroli i wskazać grupy pracowników objętych kontrolą, rodzaj urządzenia wykorzystywanego, sposób i czas przetwarzania danych. Podstawa prawna: art. 221c–221f k.p., wprowadzone ustawą z 1.12.2022 r., obowiązującą od 21.02.2023 r.
Czy pracownik ochrony może badać alkomatem?
Tak – badanie trzeźwości pracownika może wykonać osoba upoważniona przez pracodawcę, w tym pracownik ochrony, o ile działasz według procedury, używasz urządzenia z ważnym dokumentem potwierdzającym kalibrację i nie naruszasz dóbr osobistych pracownika. W razie sporu albo uzasadnionego podejrzenia możesz wezwać organ ochrony porządku publicznego (np. Policję), który wykona badanie i – gdy to konieczne – zleci badania laboratoryjnego. Podstawę i tryb badań (alkomat, a w razie potrzeby krew) oraz kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu określają k.p. i rozporządzenie MZ z 16.02.2023 r.
Jak wygląda trzystopniowa procedura kontroli?
Procedura obejmuje prewencyjne badanie trzeźwości pracowników lub kontrolę „na podstawie uzasadnionego podejrzenia pracodawcy”, następnie – gdy potrzeba – badanie urządzeniem o możliwości wskazania stężenia alkoholu i w końcu badania laboratoryjne (krew dla alkoholu, krew/mocz dla środków działających podobnie). Kontroli trzeźwości nie można prowadzić w sposób naruszający godność i inne dobra osobiste pracownika; badania wykonuje się w warunkach zapewniających prywatność. Szczegółowy tryb i metody pomiaru (m.in. spektrometria podczerwieni, utlenianie elektrochemiczne, testy śliny dla substancji) wskazuje rozporządzenie MZ.
Stan po użyciu a stan nietrzeźwości – wartości graniczne
Stan po użyciu alkoholu: 0,2–0,5 ‰ we krwi lub 0,1–0,25 mg/dm³ w wydychanym powietrzu.
Stan nietrzeźwości: powyżej 0,5 ‰ albo powyżej 0,25 mg/dm³. To definicje z ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W pracy różnica jest istotna dla oceny naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych i doboru sankcji.
Niedopuszczenie do pracy, usprawiedliwienie nieobecności i kary
Jeśli badanie trzeźwości pracownika wykaże alkohol w organizmie pracownika lub obecność środków działających podobnie do alkoholu, można nie dopuścić pracownika do pracy na okres niedopuszczenia pracownika rozumiany jako czas pracy pracownika, którego dotyczy wynik. Gdy stwierdzeniem braku obecności alkoholu zakończy się kontrola, czas badania traktujesz jak okresem usprawiedliwionej nieobecności, z prawem do wynagrodzenia. Ewentualna kary pieniężnej czy nagany wymaga zachowania trybu z k.p. oraz poszanowania dóbr osobistych pracownika.
Dane z kontroli w aktach osobowych i okres przechowywania
Pracodawca przetwarza wyłącznie informację o dacie, godzinie i minucie badania oraz wyniku – i tylko wtedy, gdy wykazano stan po użyciu albo stan nietrzeźwości pracownika. Dane trafiają do akt osobowych pracownika i co do zasady przechowujesz je nie dłużej niż rok od zebrania. Gdy nałożysz karę porządkową, przechowujesz je do czasu uznania kary za niebyłą; jeśli wynik stanowi dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, okres ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania. Po upływie tych terminów należy je usunąć.
Inteligentny monitoring wizyjny
analiza obrazu, automatyczne wykrywanie incydentów i szybka reakcja.
Kontrola na obecność środków działających podobnie do alkoholu
Możesz wprowadzić także kontrolę na obecność środków działających podobnie do alkoholu (np. środków odurzających) w trybie zbliżonym do kontroli alkoholowej – z zachowaniem zasad informowania, określenia grupy pracowników objętych kontrolą i użyciem testów zgodnych z rozporządzeniem. W procedurze istotne są badania laboratoryjne potwierdzające wynik w razie wątpliwości.
Praktyka wdrożenia: regulamin, zakres i sprzęt
Aby legalnie przeprowadzenia kontroli trzeźwości pracowników, musisz najpierw ustalić regulaminu pracy lub zaktualizować regulaminu pracy: wskazać grupy pracowników, czas i miejsce kontroli, tryb postępowania, zasady przetwarzania danych i rodzaj urządzenia wykorzystywanego wraz z wymogiem jego kalibrację. W zakładzie pracy, który jest objęty układem zbiorowym pracy, zasady ustalasz w tym układzie. O wprowadzeniu kontroli trzeźwości pracodawca informuje pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy, a pracownik stawił się do badania w czasie pracy zgodnie z procedurą. To podejście minimalizuje spory o winy pracownika i ryzyko naruszenia innych dóbr osobistych pracownika.
A co z podmiotami współpracującymi?
Kontrola może dotyczyć także osób wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (np. B2B, zlecenie). W praktyce informacja o przeprowadzania kontroli trzeźwości i prewencyjna kontrola powinna być wpisana do umowy lub zarządzenia, z poszanowaniem RODO i zasad k.p. (art. 221c–221f).
Podsumowanie
Wprowadzenie kontroli trzeźwości pracowników to dziś narzędzie legalne i potrzebne, ale wymaga procedur: od ustalenia regulaminu pracy, przez wybór urządzeń, po prawidłowe przechowywanie danych w aktach osobowych pracownika. Pracownik ochrony może badać alkomatem, jeżeli jest upoważniony i działa według przepisów. Tak zorganizowana prewencyjna kontrola trzeźwości realnie zwiększa bezpieczeństwo, nie naruszając godności i praw pracowniczych.
